قرض‌الحسنه؛ سرمایه‌ای که در بهشت سود می‌دهد
واژه "قرض" در زبان عربی به معنای جدا کردن و تفکیک چیزی از دیگران است و به حالتی اطلاق می‌شود که فردی بخشی از اموال خود را از دیگران جدا کرده و به آنها می‌دهد. از دیدگاه فقهی و حقوقی، قرض به معنای انتقال مالکیت مالی به دیگری است به شرطی که گیرنده تعهد کند که همان مال یا معادل آن را بازگرداند. در این میان، قرض‌الحسنه نوع خاصی از قرض است که در آن دریافت‌کننده هیچ گونه بهره یا اضافه‌ای را به قرض‌دهنده نمی‌پردازد و این نوع قرض در چارچوب عقود اسلامی و اصول اخلاقی و انسانی مطرح می‌شود.
ویژگی‌های منحصر به فرد قرض‌الحسنه
قرض‌الحسنه علاوه بر اینکه یک مسئله اجتماعی است، به‌طور خاص به یک مسئله اخلاقی نیز تبدیل می‌شود. روح محبت و تعاون، که از ویژگی‌های ممتاز اخلاقی است، موجب ترویج قرض‌الحسنه در جامعه می‌شود. این عمل نیکوی قرض‌الحسنه، روح برادری و عطوفت را زنده می‌سازد و از آسیب‌های ربا و پیامدهای آن جلوگیری می‌کند. امام باقر (ع) به‌طور صریح بیان کرده‌اند که "یکی از حقوق مؤمن بر مؤمن این است که اندوه او را برطرف سازد و قرضش را ادا کند."
قرض‌الحسنه در قرآن
در قرآن کریم، قرض‌الحسنه به‌عنوان عمل مقدس و ارزشمند معرفی شده که به نیازمندان کمک می‌کند و مشکلات اجتماعی را کاهش می‌دهد. قرآن به‌ویژه بر قرض‌الحسنه تأکید زیادی دارد و این نوع قرض را با ثواب زیاد نزد خداوند مطرح می‌کند. . قرض‌الحسنه قرضی است که چند برابر نزد خداوند ثواب دارد (حدید: ۱۱). به‌طورکلی، قرض‌الحسنه نوعی قرض است که در آن بهره‌ای در کار نباشد.
در قرآن، ۱۳ بار با واژه‌های گوناگون، سخن از قرض به میان آمده و بر آن تأکید شده است. در هر جا که واژه "قرض" آمده، "حَسَناً" نیز به دنبال آن آمده است. ازاین‌رو در اسلام، به قرض بی‌بهره "قرض‌الحسنه" می‌گویند. این ترکیب بیانگر آن است که قرض‌دادن باید به‌صورت نیکو انجام شود. نیکویی آن را می‌توان از چند جهت تصور کرد: ۱- آبرومندانه باشد؛ ۲- بی‌منت باشد؛ ۳- بدون چشمداشت به سود و بهره باشد؛ ۴- برای خشنودی خدا باشد؛ ۵- از روی میل و علاقه باشد.
در ادامه، به ذکر سه آیه از میان آیات مرتبط با قرض‌الحسنه می‌پردازیم:
- در آیه ۱۲ سوره مائده می‌خوانیم که خداوند به بنی‌اسرائیل فرمود:
"لَئِنْ أَقَمْتُمُ ألصَّلاةَ وَ آتَیتُمُ ألزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلی وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ أَقْرَضْتُمُ أللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَأُکف رَنَّ عَنْکمْ سَی ئاتِکمْ وَ لَأُدْخِلَنَّکمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا ألْأَنْهارُ"؛ یعنی اگر نماز به پا دارید و زکات بدهید و به رسولانم ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید و قرض‌الحسنه به خدا بدهید، گناهان شما را محو می‌کنم و شما را در باغ‌هایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می‌کنم.
در این آیه، در رابطه با قرض‌الحسنه چند نکته وجود دارد: نخست اینکه این دستور به‌قدری مهم است که پس از نماز و زکات و ایمان و یاری رسولان خدا ذکر شده است؛ دوم، این دستور در ادیان پیشین نیز از دستورهای مهم خدا بوده است؛ سوم، پاداش آن بخشش گناهان و بهشت پرنعمت است؛ چهارم، قرض‌الحسنه قرض‌دادن به خداست؛ یعنی مورد پذیرش حق است و خدا دستش را به‌جای دست مستمند قرار می‌دهد.
- در آیه ۲۰ سوره مزّمّل می‌خوانیم:
"وَ أَقِیمُوا ألصَّلاةَ وَ آتُوا ألزَّکاةَ وَ أَقْرِضُوا أللَّهَ قَرْضاً حَسَناً": و نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید و به خدا قرض‌الحسنه دهید.
در این آیه سه نکته قابل توجه است: نخست اینکه قرض‌الحسنه، پس از نماز و زکات، به‌عنوان سومین دستور ذکر شده که بیانگر اهمیت آن است؛ دوم، قرض‌الحسنه قرض‌دادن به خداست. اشاره به اینکه گویی قرض‌دهنده با خدا معامله می‌کند و خداوند قرض او را می‌پذیرد؛ سوم، این اصل مقدس مانند نماز و زکات، باید در سطح وسیع و همگانی انجام شود. لذا در آیه فوق با واژه جمع، به عموم مردم از زن و مرد، خطاب شده است.
- در آیه ۱۷ تغابن می‌خوانیم:
"إِنْ تُقْرِضُوا أللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکمْ وَ یَغْفِرْ لَکمْ وَ أللَّهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ": اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما چند برابر سازد و شما را می‌بخشد و خداوند تشکرکننده و بردبار است.
در این آیه نیز به چند نکته در ارزش قرض‌دادن اشاره شده است: نخست اینکه قرض‌دادن به مؤمنان، قرض‌دادن به خداست و مورد پذیرش حق است؛ دوم، قرض‌دادن موجب افزایش نعمت به چندین برابر مقدار قرض می‌گردد؛ سوم، موجب آمرزش گناهان از سوی خدا می‌شود؛ چهارم، خداوند از قرض‌دهنده تشکر می‌کند؛ یعنی آن را به نیکی می‌پذیرد و با پاداش‌های دنیوی و اخروی جبران می‌کند (بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱).
روایات اسلامی و قرض‌الحسنه
خاندان رسالت نیز در گفتار و رفتارشان به قرض‌الحسنه اهمیت زیادی می‌دادند و پیروانشان را به این عمل نیکو تشویق می‌کردند. در کتاب "وسائل‌الشیعه" که منبع اصلی فقه شیعه است، تعداد زیادی روایت درباره قرض‌الحسنه و پاداش‌های آن ذکر شده است. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: "کسی که به برادر مسلمانش قرض بدهد، به اندازه هر درهمی که به او می‌دهد، پاداشی به بزرگی کوه اُحد از کوه‌های رضوی و طور سینا برای او ثبت می‌شود."
همچنین، امام صادق (ع) در این باره فرموده‌اند که بر در بهشت نوشته شده است: پاداش صدقه ده برابر، ولی پاداش قرض، هجده برابر است. آنگاه فرمود: پاداش قرض ازاین‌رو بر پاداش صدقه بیشتر است که قرض‌گیرنده جز از روی نیاز قرض نمی‌گیرد، ولی صدقه‌گیرنده گاهی با اینکه نیاز ندارد، صدقه می‌گیرد.»
از سوی دیگر در روایات متعددی به آنان که توان و تمکن برای دادن قرض‌الحسنه به نیازمندان دارند و درعین‌حال عمداً آن را ترک می‌کنند، به مجازات‌های سخت هشدار داده شده است؛ از جمله رسول خدا (ص) می‌فرمایند:
«و من شکا إلیه أخوه المسلم فلم یقرضه حرم الله عز وجل علیه الجنة: کسی که برادر مؤمنش بر اثر نداری به او شکایت نماید و او قرض‌الحسنه به آن برادر دینی ندهد، خداوند بهشت را بر او حرام می‌گرداند.»
و نیز فرمود: «من أحتاج إلیه أخوه المسلم فی قرض و هو یقدر علیه فلم یفعل، حرم الله علیه ریح الجنة: کسی که برادر مسلمانش بر اثر تهیدستی به او نیاز دارد که قرض بدهد، و او با اینکه توانایی برای قرض دادن دارد قرض ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند.»
آثار اقتصادی قرض‌الحسنه
نهاد قرض‌الحسنه تأثیر قابل‌توجهی در شاخص‌های اقتصادی دارد و می‌تواند در بخش‌های مصرف، توزیع درآمد، کاهش هزینه‌های تولید، و بخش پولی اقتصاد تأثیر گذارد. در واقع، مصرف جاری قرض‌گیرندگان با دریافت قرض افزایش می‌یابد و در زمان بازپرداخت، میزان مصرف کاهش خواهد یافت؛ لذا در مجموع، می‌توان گفت که مصرف حال و آینده آنها تغییر نمی‌کند. البته در صورت تلاش وام‌گیرنده برای کسب درآمد بیشتر طی دوره‌های آتی، انتظار می‌رود که وام‌های قرض‌الحسنه موجب افزایش مصرف افراد شود. از نظر برخی کارشناسان، مکانیزم صندوق تعاون قرض (بین افرادی با سطح درآمد یکسان) موجب توزیع افقی درآمد در یک طبقه و مکانیزم صندوق‌های معاونت قرض (اعطای قرض از افرادی با درآمد بالاتر به طبقات پایین درآمدی) می‌تواند موجب توزیع طولی درآمد از اغنیا به فقرا شود.
در بخش تولید نیز تولیدکننده‌ای که از وام قرض‌الحسنه استفاده می‌کند، در قیمت‌های پایین‌تر هم می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد؛ درحالی‌که تولیدکننده استفاده‌کننده از وام با بهره، در قیمت بالاتری مجبور به تعطیل کردن فرآیند تولید خود خواهد بود. در مجموع به‌طور خلاصه، برخی از آثار اقتصادی مترتب بر قرض‌الحسنه عبارت‌اند از:
- ازآنجایی‌که این قبیل وجوه در اختیار سایر مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان قرار می‌گیرد و تقاضای آنان تأمین می‌شود، رفاه کل و تولید کل در اقتصاد بالا می‌رود.
- ازآنجایی‌که مصرف‌کنندگان معمولاً از آنچه به‌صورت ذخیره احتیاطی نگه داشته‌اند قرض می‌دهند، این عمل موجب جریان یافتن وجوهی می‌شود که بدون آن نه مصرف می‌شوند، نه سرمایه‌گذاری.
- جریان اطلاعات در اقتصاد افزایش می‌یابد، زیرا متقاضیان برای ابراز تقاضا و توجیه آن باید اطلاعات خود را ارائه دهند.
- بر اثر انتشار و ازدیاد جریان اطلاعات، خطر (ریسک) و نااطمینانی در اقتصاد کاهش می‌یابد.
- گسترش قرض‌الحسنه موجب بهبود توزیع درآمد میان قشرهای مختلف می‌شود.
- کارایی اقتصادی بالا می‌رود.
به‌دنبال آثار فوق، گسترش خدمت قرض‌الحسنه می‌تواند از شدت تورم و رکود در جامعه جلوگیری کند.
برچسب‌ها:
دسته بندی مقالات
آخرین دیدگاه‌ها