قرض الحسنه، بهترین شیوه تامین مالی کسب و کارهای خرد

ﻗﺮض ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺑﺰارﻫای ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺑﺮایﺗاﻣﻴﻦ ﻣﻨاﺑﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴاز ﻗﺮض گیرﻧﺪه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔاده ﺑﻮده و در ﻋﻴﻦ ﺣال پرداﺧﺖ ﻗﺮض ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻋﻤﻴﻘا ً ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮار گرﻓﺘﻪ و"رﺑا"ﻣﺬﻣﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺳﻨﺖ پسندیده ﺳاﻟﻴاﻧﻲ ﻣﺘﻤادی ﺑﺼﻮرت ﺧﻮدﺟﻮش و ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻴان اﻳﺮاﻧﻴان راﻳﺞ اﺳﺖ. آنچه ﻛﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺸان ﻣﻲ دﻫﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﻨﺪوق ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ در ﺳال1348در ﻳﻜﻲ از ﻣﺴاﺟﺪ ﺗهﺮان ﺑﺼﻮرت رﺳﻤﻲ ﺗاﺳﻴﺲ ﺷﺪ. از آن ﺗارﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺻﻨﺪوق ﻫای ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ گسترش ﺟﻐﺮاﻓﻴاﻳﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻓﻌاﻟﻴﺖﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ گوﻧﻪ ای ﻛﻪ تا قبل از انقلاب ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺻﻨﺪوق ﻫا ﺑﻪ ﺣﺪود 200ﻣﻮرد رﺳﻴﺪ.

بعد از انقلاب اسلامی و ﺑا ﺗﺼﻮﻳﺐ و اﺟﺮای ﻗاﻧﻮن ﻋﻤﻠﻴات ﺑاﻧﻜﺪاری ﺑﺪون رﺑا در ﺳال1363، ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ چه از ﺟاﻧﺐ ﺗﺠهﻴﺰ ﻣﻨاﺑﻊ و چه از ﺟاﻧﺐ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨاﺑﻊ ﺑﻪ ﺑاﻧﻚﻫا و ﺳاﻳﺮ ﻣﺆﺳﺴﻪﻫای ﻣاﻟﻲ دوﻟﺘﻲ راه ﻳاﻓﺖ. ﺻﻨﺪوﻗهای ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﺷﺒاﻫﺖ زﻳادی ﺑا ﻣﻮﺳﺴات ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺧﺮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣال ﺣاﺿﺮ از اﻋﺘﺒار وﻳژه ای در ﺳﻄﺢ ﺟهاﻧﻲ ﺑهﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺑاﺷﻨﺪ.

آﻳات و اﺣادﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪدی در ﻣﻮرد ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺷاره ﻧﻤﻮد:

"ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ای دﻫﺪ (و از اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪه اﻧﻔاق ﻛﻨﺪ) ﺗا آﻧﺮا ﺑﺮای او چندین ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﺪ؟..."(ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه،آﻳه245)

"ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻗﺮض دﻫﺪ، ﻗﺮض ﻧﻴﻜﻮ را ﺗا آن را ﺑﺮای او ﻣﻀاﻋﻒ ﺳازد ﺑﻪ اﺿﻌاف ﺑﺴﻴار و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ تنگ ﻣﻲ گیرد و ﻳا ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﺑازگشت ﻫﻤﻪ ﺷﻤا ﺑﻪ ﺳﻮی اوﺳﺖ"(ﺳﻮرة بقره،آﻳه264)

از ﺣﻀﺮت امام ﺻادق(ع) نقل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻗﺮض ﺑﺪﻫﺪ و ﺗا وﻗﺘﻲ ﺑﺪﻫﻜار ﺗﻮاﻧﺴﺖ پول ﺧﻮد را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ بپردازد ﺻﺒﺮ ﻛﻨﺪ ﻣال او در زﻛات و ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ در دﻋا و ﻃﻠﺐ رﺣﻤﺖ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﺳﺖ.

رﺳﻮل ﺧﺪا(ص)ﻣﻲ ﻓﺮﻣاﻳﻨﺪ: ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ درب ﺑهﺸﺖ، اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را دﻳﺪم: ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ده ﺑﺮاﺑﺮ و ﻗﺮض ﺑﻪ ﻫﺠﺪه ﺑﺮاﺑﺮ پاداش داده ﻣﻰﺷﻮد.

ﺟاﻟﺐ اﺳﺖﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ، ﺷارع ﻣﻘﺪس ﻫﻤانﻃﻮرﻛﻪ ﺟاﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻗﺮض دادن ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده ﻗﺮض گیرﻧﺪه را ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ آن را ﺑﺮگرداﻧﺪ: ﻫﻤه گناﻫان ﺷهﻴﺪ ﻣﻮرد ﺑﺨﺸاﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ گیرد، ﻏﻴﺮ از دﻳﻦ او ﻛﻪ ﺗا زﻣان پرداﺧﺖ همچنان ﻣاﻧﻊ از داﺧﻞ ﺷﺪن او ﺑﻪ ﺑهﺸﺖ ﻣﻰگردد.

در ﻗاﻧﻮن اﺳاﺳﻲ ﻧﻴﺰ از وام ﺑﺪون ﺑهﺮه ﻧام ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮاﺳاس ﺑﻨﺪ 2 اﺻﻞ 43 ﻗاﻧﻮن اﺳاﺳﻲ، ﺗاﻣﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﻜاﻧات ﻛار ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺷﺘﻐال ﻛاﻣﻞ و ﻗﺮار دادن وﺳاﻳﻞ ﻛار در اﺧﺘﻴار ﻫﻤﻪ ﻛﺴاﻧﻲ ﻛﻪ ﻗادر ﺑﻪ ﻛارﻧﺪ، وﻟﻲ وﺳاﻳﻞ ﻛار ﻧﺪارﻧﺪ، در ﺷﻜﻞ ﺗﻌاوﻧﻲ و از راه وام ﺑﺪون ﺑهﺮه ﻳا راه ﻣﺸﺮوع دیگرﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﺗﺪاول ﺛﺮوت در دﺳﺖ اﻓﺮاد وگروه ﻫای ﺧاص ﻣﻨﺘهﻲ ﺷﻮد و ﻧﻪ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻛارﻓﺮﻣای ﺑﺰرگ ﻣﻄﻠﻖ درآورد...، ﻣﻮرد ﺗاﻛﻴﺪ ﻗﺮار گرﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

در ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﻗاﺑﻞ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد را ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻳﻚ دوره زﻣاﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻴازﻣﻨﺪان به پول و سرمایه اﺧﺘﺼاص ﻣﻲدﻫﻨﺪ. اگر اﻳﻦ ﻓﻌاﻟﻴﺖ اﺳﺘﻤﺮار ﻳاﺑﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺮﻳان ﻣﺪاوم ﺛﺮوت از توانگران ﺑﻪ ﻧﻴازﻣﻨﺪان را پیشﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد. پس در ﻫﺮ ﻣﻘﻄﻊ زﻣاﻧﻲ ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان در اﺧﺘﻴار ﻧﻴازﻣﻨﺪان و صاحبان کسب و کارهای در حال رشد ﻗﺮار ﻣﻲگیرد. ﻫﺮ چند در ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻌﺪ ﺑاﻳﺪ ﺑازپرداﺧﺖ ﺷﻮد.

 ﺑا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺒاﻟﻎ پرداﺧﺘﻲ در ﻫﺮ دوره و ﻣﺒاﻟﻎ ﺑازپرداﺧﺖ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان گفت ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﻲ از ﺛﺮوت توانگران در دﺳﺖ ﻧﻴازﻣﻨﺪان اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨاﻓﻊ آن ﺑهﺮه ﻣﻨﺪ و از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺟﻮه ﻣﻨﺘﻔﻊ ﻣﻲ گردﻧﺪ. ﺑا چنین نگرشی ﻣﻲﺗﻮان گفت: در ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻧﺘﻘال واﻗﻌﻲ ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻪ گروه هایﻛﻢ درآﻣﺪ و یا کسب و کارهای درحال رشد و نیازمند به سرمایه و خرج آن در راه در اﻗﺘﺼاد ﻣﻠﻲ وﺟﻮد دارد.

ﻧهاد ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺰء ﻧهادﻫای ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺸارﻛﺖ ﻣﺮدم در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴازﻫا و اﻫﺪاف اﻗﺘﺼادی داﻧﺴﺖ. در اﻳﻦ ﻧهاد ﻗﺮض گیرندگانﻛﺴاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اوﻻ:ً ﺑﻪ پول ﻳا ﺳﺮﻣاﻳﻪ ﻏﻴﺮ ﻧﻘﺪی ﻳا ﻛاﻻ، ﻧﻴازﻣﻨﺪﻧﺪ و ﺛاﻧﻴا: برﺧﻼف ﺻﺪﻗﻪ گیرندگان ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺑازپرداﺧﺖ را ﺑﻪ ﻫﻴچ وﺟﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻗﺮض گیرندگان ﻗﺪرت ﺑازپرداﺧﺖ ﻗﺮض ﺧﻮد در آﻳﻨﺪه را دارند. ﻗﺮض دﻫﻨﺪگان ﻧﻴﺰ ﻛﺴاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑا ﻣازاد درآﻣﺪ روﺑﺮو ﺑﻮده و ﻣاﻳﻠﻨﺪ ﺑﺪون انگیزه ﺳﻮد، ﻣﻨاﻓﻊ اﻳﻦ ﻣازاد را اﻳﺜارﻛﻨﻨﺪ.

ﺑﻌﺪ از دﻫه70ﻣﻴﻼدی ﺗﻌﺪاد ﻧهادﻫای ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺧﺮد در ﺟهان ﺑﺴﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳاﻓﺖ. ﺑﻨﺤﻮی ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺸﺘﺮ از 700 ﺳازﻣان ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺧﺮد ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از 25 ﻣﻴﻠﻴﻮن داوطلب جذب سرمایه درﺟهان وام اﻋﻄا ﻛﺮده اﻧﺪ. ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﻳاﻓﺘﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻋﺘﺒارات ﺧﺮد دﻓﺘﺮ اﻗﺘﺼاد و اﺟﺘﻤاع ﺳازﻣان ملل ﺳال2005 را ﺳال اﻋﺘﺒارات ﺧﺮد ﻧاﻣﻴﺪ. 

اﻋﺘﺒارات ﺧﺮد ﺑﺮای ﻛﺴاﻧﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨها ﻣﺸﻜﻠﺸان ﻛﻤﻲ ﻣﻘﺪار پول اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را در آﻳﻨﺪه پس دﻫﻨﺪ. ﺑﺮای ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﺴﻴار ﻓﻘﻴﺮ ﺑاﻳﺴﺘﻲ از ﻛﻤﻜ های ﺑﻼ ﻋﻮض دوﻟﺘﻲ ﻳا ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺘﻔاده ﻧﻤﻮد و ﺑﺨاﻃﺮ سپرد ﻛﻪ ﺑﺮای ﺧاﻧﻮارﻫای ﺑﺴﻴار ﻓﻘﻴﺮ ﻧﻴاز ﺑﻪ ﺧﻮراك، پوشاک و اﺷﺘﻐال ﻣهﻤﺘﺮ ازﺧﺪﻣات ﻣاﻟﻲ ﻣﻲ ﺑاﺷﺪ.

در نتیجه اگر اﻳﻦ اﻋﺘﺒارات ﺧﺮد [بوسیله نهاد های اجتماعی از طریق پلتفرم هایی مانند کارماران] ﺑﻪ دﺳﺖ بنگاه های اﻗﺘﺼادی ﺑﺮﺳﺪ، می ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻮاﻳﺪ گستردهﺗﺮی ﻣاﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺷﺘﻐال، درآﻣﺪ و ﻣﺼﺮف در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت را ﺑﺮای ذﻳﻨﻔﻌان داﺷﺘﻪ ﺑاﺷﺪ. ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺧﺮد ﺑا ﺑاﻻ ﺑﺮدن اﻣﻜان دﺳﺘﺮﺳﻲ گسترده ﺑﻪ ﺧﺪﻣات ﻣاﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈام ﻣالی ﻛﺸﻮر را ﻛاراﺗﺮ و گسترده ﺗﺮ ﺳازد و ﺻﻨﺪوق های ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑا اﻟهام از ﺷﻴﻮه ﻫای ﺗاﻣﻴﻦ ﻣاﻟﻲ ﺧﺮد اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اراﺋه ﺧﺪﻣات ﺑﻪ واﺣﺪﻫای کوچک ﺗﻮﻟﻴﺪی ﻛﻪ اﻣﻜان ﺑازپرداخت ﺳﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ و ﻳا اﻓﺮادی از گروهﻫای پایین درآﻣﺪی ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اﺣﺪاث واﺣﺪﻫای ﺗﻮﻟﻴﺪی ﻛﻮچک و ﻳا ﻣﺘﻮﺳﻂ را دارﻧﺪ بپردازﻧﺪ، اﻣﺮی ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛاﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫای ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.

برگرفته شده ازمقاله «تامین مالی خرد بنگاه ها به شیوه قرض الحسنه»، فتح الله تاری.